فناوری اطلاعات یا آی تی (IT) چیست؟ + کاربرد‌ها ، حوزه‌ها و آینده آن

بدون آن که متوجه باشیم، فناوری اطلاعات (Information Technology – IT) در دنیای مدرن امروزی، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما شده و در تار و پود زندگی در قرن 21 نفوذ کرده است. به لطف آی تی و ابزارهای آن نظیر رسانه‌های اجتماعی، همه ما به هم متصل شده‌ایم و به قدرت فناوری متکی هستیم؛ اما دقیقاً IT چیست و چگونه دنیای ما را شکل می‌دهد؟ در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف فناوری اطلاعات می‌پردازیم. چه از علاقه‌مندان به فناوری باشید و چه صرفاً در مورد نقش فناوری در زندگی روزمره‌تان کنجکاو شده‌اید، این مقاله درک جامعی از فناوری اطلاعات و تأثیر آن بر جامعه ما در اختیار شما قرار می‌دهد.

تعریف IT یا فناوری اطلاعات

با توجه به این که پر درآمدترین مشاغل دنیا با IT در اراتباط هستند، شاید بخواهید تعریف دقیق و پایه‌ای از آن داشته باشید. Information Technology را به اختصار IT می‌گویند که متشکل از دو بخش فناوری (Technology) و اطلاعات (Information) است. فناوری اطلاعات با استفاده از فناوری (که اغلب منظور همان رایانه است) مشغول پردازش، ذخیره و انتقال اطلاعات می‌شود و فرآیندی شامل استفاده از رایانه، نرم‌افزار و شبکه برای ایجاد، مدیریت و نگهداری داده‌ها دارد. اصطلاح IT اغلب به جای فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) یا سیستم‌های اطلاعاتی (IS) نیز به کار می‌رود که مهم‌ترین شباهت بین آن‌ها، تمایل به استفاده از فناوری یا همان Technology برای ایجاد، پردازش و توزیع داده‌ها به شیوه‌ای ایمن و کارآمد است. فناوری اطلاعات بر پایه رایانه‌ها، سرورها، شبکه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی و برنامه‌های نرم‌افزاری استوار بوده تا در مسیرهایی نظیر پردازش داده‌ها، ارتباطات، ذخیره‌سازی و بازیابی، خود را نشان دهد. بد نیست بدانید حوزه فناوری اطلاعات در چند دهه گذشته به سرعت رشد کرده و دامنه آن به طور قابل توجهی گسترش یافته است. متخصصان فناوری اطلاعات اکنون در طیف گسترده‌ای از صنایع از جمله مراقبت‌های بهداشتی، مالی، آموزش و پرورش و حکومتی کار می‌کنند و جایگاه خود را به اثبات رسانده‌اند. نقش فناوری اطلاعات در تمام این صنایع، ایجاد و نگهداری سیستم‌های کامپیوتری است که مسئول پشتیبانی از عملیات سازمان است.

تاریخچه IT

بعد از این که بررسی کردیم آی تی چیست، بد نیست نیم‌نگاهی به پیشینه آن داشته باشیم. سرنخ بررسی تاریخچه فناوری اطلاعات یا IT را می‌توان در اختراع چرتکه (یک دستگاه شمارش ساده که توسط مصریان باستان و چینی‌ها استفاده می‌شد)، جستجو کرد. بعدها در قرن هفدهم، چرتکه جایگزین خط کش مهندسی (slide rule) شد که برای محاسبات پیچیده‌تر راهگشا بود. این ماجرا تا زمان توسعه کامپیوترهای الکترونیکی در قرن بیستم ادامه یافت و نقطه عطف مهمی در تاریخ فناوری اطلاعات رقم زد. اولین کامپیوتر الکترونیکی ENIAC در سال 1945 توسط جان ماچلی (John Mauchly) و جی پرسپر اکرت (J. Presper Eckert) در دانشگاه پنسیلوانیا ساخته شد. انیاک (ENIAC) ماشینی غول‌پیکر بود که بیش از 27 تن وزن داشت و یک اتاق کامل را اشغال می‌کرد. با گذشت سال‌ها، کامپیوترها کوچک‌تر، سریع‌تر و قدرتمندتر شدند. در دهه 1970، توسعه ریزپردازنده‌ها امکان ساخت رایانه‌های کوچک و مقرون به صرفه را فراهم کرد که می‌توان از آن‌ها در خانه‌ها و ادارات استفاده کرد. توسعه اینترنت در دهه 1990 اوج گرفت و نقطه عطف مهم دیگری در تاریخ فناوری اطلاعات به وقوع بپیوندد. اینترنت به افراد اجازه می‌داد به یکدیگر متصل شوند و اطلاعات را در مقیاس جهانی به اشتراک بگذارند.

تکامل IT

تکامل آی تی با پیشرفت‌های فناوری قابل توجهی همراه بوده تا جایی که به تحول دنیای ما منتهی شد. تاریخچه فناوری اطلاعات با توسعه رایانه‌های الکترونیکی که عظیم و گران‌قیمت بودند، آغاز شد. توسعه ریزپردازنده‌ها در دهه 1970 نیز منجر به ایجاد رایانه شخصی (PC) شد که انقلابی در روش کار، ارتباط و دسترسی افراد به اطلاعات را رقم زد. معرفی اینترنت در دهه 1990 زیربنای ایجاد صنایع جدیدی مانند تجارت الکترونیک و رسانه‌های اجتماعی را فراهم کرد تا هم‌اکنون در جایگاه فعلی، به تکنولوژی و فناوری وابسته باشیم. از طرف دیگر، از تاثیر ظهور دستگاه‌های تلفن همراه، محاسبات ابری و هوش مصنوعی (AI) بر تکامل فناوری اطلاعات نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. همزمان که به سمت آینده حرکت می‌کنیم، می‌توانیم انتظار پیشرفت‌های بیشتری در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، امنیت سایبری و اینترنت اشیا (IoT) داشته باشیم که همگی در مسیر شکل‌گیری و تکامل فناوری اطلاعات هستند. مسیری بی‌پایان و رو به جلو که انتها ندارد!

حوزه‌‌های IT

برای درک گستردگی مفهوم آی تی، به تقسیم‌بندی حوزه‌های زیرمجموعه آن نگاهی بیندازید. برخی از حوزه‌های اصلی فناوری اطلاعات شامل موارد زیر خواهند بود:

• برنامه نویسی کامپیوتری: برنامه نویسی شامل نوشتن کد برای ایجاد برنامه‌های نرم‌افزاری است که هدف خاصی را دنبال می‌کنند. برنامه نویسان از زبان‌های برنامه نویسی مختلف مانند جاوا، سی پلاس پلاس و پایتون به هدف ایجاد برنامه برای کامپیوترها، گوشی‌های هوشمند و سایر دستگاه‌ها استفاده می‌کنند.
• امنیت سایبری: امنیت سایبری شامل اقداماتی است که به محافظت از سیستم‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای در برابر دسترسی غیرمجاز، سرقت و آسیب منتهی می‌شود. متخصصان امنیت سایبری از ابزارهایی مانند فایروال، نرم‌افزار آنتی ویروس و سیستم‌های تشخیص نفوذ برای جلوگیری از حملات سایبری استفاده می‌کنند.مدیریت شبکه: مدیریت شبکه شامل مدیریت شبکه‌های کامپیوتری، از جمله راه‌اندازی و نگهداری سرورها، روترها و سوئیچ‌ها است. مدیران شبکه مسئول بررسی ایمنی، پایداری و عملکرد کارآمد شبکه هستند.
• امنیت سایبری: امنیت سایبری شامل اقداماتی است که به محافظت از سیستم‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای در برابر دسترسی غیرمجاز، سرقت و آسیب منتهی می‌شود. متخصصان امنیت سایبری از ابزارهایی مانند فایروال، نرم‌افزار آنتی ویروس و سیستم‌های تشخیص نفوذ برای جلوگیری از حملات سایبری استفاده می‌کنند.
• مدیریت پایگاه داده یا دیتا بیس: این مورد، شامل طراحی، ساخت و نگهداری پایگاه‌های داده‌ای است که اطلاعات را ذخیره و مدیریت می‌کند. مدیران پایگاه داده بررسی می‌کنند که داده‌ها دقیق، ایمن و بدون چالش قابل دسترسی باشند.
• توسعه وب: توسعه وب مربوط به طراحی و ساخت وبسایت با بهره‌گیری از HTML، CSS و جاوا اسکریپت در فرانت اند و  بهره‌گیری از زبان‌های برنامه نویسی PHP ، پایتون ، ASP.NET در بک اند است. توسعه دهندگان وب، وبسایت‌هایی ایجاد می‌کنند که پیکره‌ای کاربر پسند، از نظر بصری جذاب و از لحاظ پیمایش آسان باشند.

جایگاه IT در زندگی

فناوری اطلاعات (IT) با اثر مستقیم و غیرمستقیم در صنایع مختلف از جمله مراقبت‌های بهداشتی، مالی، آموزش، دولت و تجارت، به جنبه ضروری از زندگی مدرن تبدیل شده است. با این حال، بد نیست بدانید اهمیت جایگاه آی تی در زندگی، در توانایی آن در بهبود کارایی، بهره‌وری و گسترش ارتباطات و در عین حال کاهش هزینه‌ها، نهفته است. بهداشت و درمان، یکی از صنایعی است که به طور قابل توجهی تحت تأثیر تکامل IT قرار گرفته است. استفاده از پرونده الکترونیک سلامت (EHR) روند ذخیره، مدیریت و دسترسی به اطلاعات بیمار را برای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی آسان‌تر کرده تا ضمن کاهش خطاهای پزشکی، مراقبت و ایمنی بیمار را بهبود ببخشد. همچنین استفاده از telemedicine (پزشکی از راه دور)، امکان دریافت مراقبت‌های پزشکی از لوکیشن‌های دور را برای بیمارانی فراهم کرد که دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی مطلوبی ندارند. در امور مالی، IT  نقش مهمی در ساده‌سازی عملیات مالی، بهبود خدمات مشتریان و کاهش تقلب ایفا کرد. از طرفی با رواج بانکداری آنلاین، سیستم‌های پرداخت موبایلی و پلتفرم‌های تجارت الکترونیکی، تراکنش‌های مالی را سریع‌تر و در دسترس‌تر کرده‌اند. همچنین با تکیه بر آی تی، امکان استفاده از ابزارهای تجزیه و تحلیل فراهم شد تا پیش‌بینی‌ برخی رویدادها، به موسسات مالی برای تصمیمات سودآورتر کمک کند. در حوزه آموزش، IT روش یادگیری و دسترسی افراد به منابع آموزشی را منقلب کرد. پلتفرم‌های آموزش الکترونیکی، دوره‌های آموزشی آنلاین و اپلیکیشن‌های آموزشی، محتواهای آموزشی را در دسترس‌تر و مقرون به صرفه‌تر کردند. با تسهیل این روند، دانش‌آموزان توانستند با همسالان و معلمان خود از نقاط مختلف جهان همکاری کنند؛ این همکاری، در نهایت زاویه دید آن‌ها را گسترش داد و تجربیات یادگیری آن‌ها را غنی‌تر کرد. در مدیریت دولتی، فناوری اطلاعات یا همان آی تی، روی بهبود خدمات به شهروندان متمرکز شد. به عنوان مثال خدمات دولت الکترونیک، مانند پورتال‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های موبایل، دسترسی مردم به خدمات و اطلاعات دولتی را از پیچیدگی خارج کرد. با این وجود، نمی‌توان منکر تاثیر غیر مستقیم IT در بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری و شفافیت و پاسخگویی عملکرد دولت‌ها شد. شاید اصلی‌ترین تحولات ناشی از تکامل آی تی، در کسب‌وکارها هویدا شد. فناوری اطلاعات توانست شیوه کار، ارتباط و تعامل کسب‌و‌کارها با مشتریان را کاملا تغییر دهد. در واقع سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)، سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) و ابزارهای هوش تجاری (BI) برای کسب‌وکارها آسان‌تر شدند.

آینده و دورنمای حوزه IT

آینده فناوری اطلاعات با فناوری‌های نوظهور روشن است و انتظار می‌رود صنایع مختلف را بیش از این حرف‌ها متحول کنند. هوش مصنوعی (AI) یکی از این فناوری‌ها است که انتظار داریم تأثیر قابل‌توجهی بر صنایعی مانند مراقبت‌های بهداشتی، مالی و حمل‌ونقل داشته باشد. هوش مصنوعی پتانسیل بهبود نتایج آنالیر بیماران در مراقبت‌های بهداشتی، خودکارسازی فرآیندهای مالی در امور مالی و تغییرات مفید در حمل و نقل را دارد. اینترنت اشیا (IoT) نیز یکی دیگر از فناوری‌های نوظهور است که انتظار می‌رود  به صورت انفجاری، شیوه زندگی و مشاغل دنیا را متحول کند. اینترنت اشیا به اتصال بین اشیاء روزمره مانند ماشین‌ها، لوازم خانگی و دستگاه‌های پوشیدنی اشاره دارد که می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و از راه دور کنترل شوند. اینترنت اشیا پتانسیل بهبود بهره‌وری انرژی، کاهش ضایعات و بهبود کیفیت زندگی مردم در سراسر جهان را دارد. امنیت سایبری حوزه دیگری است که برای آینده فناوری اطلاعات، نقش حیاتی بر عهده دارد. با جا افتادن فناوری در صنایع مختلف، خطر حملات سایبری نیز افزایش می‌یابد. اقدامات امنیت سایبری، مانند رمزگذاری و احراز هویت چند عاملی، در آینده برای محافظت از داده‌ها و سیستم‌های حساس اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. کامپیوترهای کوانتومی یکی دیگر از فناوری‌های نوظهور هستند که پتانسیل ایجاد حرکت انقلابی در روش پردازش و ذخیره داده‌ها را دارد. کامپیوترهای کوانتومی از مکانیک کوانتومی برای پردازش اطلاعات استفاده می‌کنند که قادر هستند محاسباتی را انجام دهند که با کامپیوترهای کلاسیک، عملاً امکان‌پذیر نیست. پیشرفت‌هایی در زمینه‌ کشف دارو و مدل‌سازی آب و هوا، تنها بخشی از مزایای کامپیوترهای کوانتومی برای بشر هستند.

رشته ‌های دانشگاهی IT

IT یا فناوری اطلاعات یک حوزه گسترده بوده که شامل زیر رشته‌هایی از جمله علوم کامپیوتر (computer science)، سیستم‌های اطلاعاتی (information systems)، مهندسی نرم‌افزار (software engineering) و علوم داده (data science) می‌شود. این رشته‌ها به طور کلی با طراحی، توسعه، پیاده‌سازی و نگهداری سیستم‌های فناوری اطلاعات سروکار دارند. علوم کامپیوتر بر تئوری و الگوریتم‌هایی که زیربنای سیستم‌های محاسباتی هستند، تمرکز دارد؛ در حالی که مهندسی نرم‌افزار بر توسعه و نگهداری برنامه‌های کاربردی نرم‌افزار متمرکز شده است. سیستم‌های اطلاعاتی و علم داده به ترتیب طراحی و مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل مجموعه داده‌های بزرگ را احاطه می‌کنند. با این تعاریف مختصر، شاید مرزبندی بین این رشته‌ها مشهود نباشد، ولی لااقل با درک مفاهیم آی تی، قابل درک‌تر می‌شود.

مهارت‌‌های ضروری در IT

برای کار در حوزه IT باید یک سری مهارت‌های فنی و غیرفنی داشته باشید. مهارت‌های فنی شامل زبان‌های برنامه نویسی، مدیریت پایگاه داده، مدیریت شبکه، توسعه نرم‌افزار و امنیت سایبری است. مهارت‌های غیر فنی شامل مهارت حل مسئله، ارتباط، مدیریت پروژه، کار گروهی و خلاقیت است. متخصصان IT نیز باید بتوانند خود را با فناوری‌های جدید وفق دهند و مهارت‌های جدید را به سرعت بیاموزند. زبان‌های برنامه نویسی، پایه و اساس توسعه نرم‌افزار محسوب می‌شوند و شامل زبان‌هایی مانند پایتون، جاوا و سی پلاس پلاس هستند. مهارت‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها برای کار با داده‌های بزرگ بسیار مهم بوده و شامل مهارت‌هایی مانند داده‌کاوی (data mining)، تجسم داده‌ها (data visualization) و یادگیری ماشین (machine learning) است. در حوزه شبکه، مدیریت شبکه شامل طراحی، پیاده‌سازی و مدیریت سیستم‌های شبکه از جمله روترها، سوئیچ‌ها و فایروال‌ها می‌شود. مهارت‌های امنیت سایبری شامل توسعه و اجرای پروتکل‌های امنیتی برای محافظت از دارایی‌های دیجیتال در برابر تهدیدات سایبری است.

بازار کار IT در ایران و خارج از ایران

بازار کار فناوری اطلاعات در ایران و خارج از کشور، به سرعت در حال رشد بوده و فرصت‌های زیادی برای متخصصان ماهر و با تجربه فراهم کرده است. در ایالات متحده، صنعت IT با سرعت چشمگیری مراحل رشد را پشت سر می‌گذارد، به‌طوری که تخمین زده شده که حداقل 12 میلیون نفر در این صنعت مشغول به کار هستند. پرتقاضاترین مشاغل فناوری اطلاعات در ایالات متحده شامل توسعه نرم‌افزار، تجزیه و تحلیل داده‌ها، امنیت سایبری و رایانش ابری است. همچنین طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، کمبود 1.5 میلیون متخصص امنیت سایبری برای سال 2020 انتظار می‌رود که نشان‌دهنده تقاضای فزاینده برای متخصصان فناوری اطلاعات با مهارت‌های امنیت سایبری است. در ایران نیز بازار کار فناوری اطلاعات شرایط نسبتا ایده‌آلی دارد و فرصت‌های زیادی در زمینه توسعه نرم افزار، مدیریت شبکه و امنیت سایبری خلق کرده است.  بر اساس گزارش سازمان صنفی ICT ایران، صنعت IT در ایران در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی را تجربه کرده و حدود 580000 نفر در این صنعت، مشغول به کار هستند. پرتقاضاترین مشاغل IT در ایران شامل توسعه نرم‌افزار، توسعه وب، مدیریت شبکه و امنیت سایبری است. دولت ایران همچنین سرمایه‌گذاری زیادی در توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات از جمله ساخت مراکز داده (data centers)، شبکه‌های فیبر نوری و پلتفرم‌های رایانش ابری انجام داده است. در نهایت برای کسب درآمد از برنامه نویسی، ابتدا باید اشراف خوبی روی حوزه IT و فناوری اطلاعات داشته باشید تا با کلیت این بازار  غریبه نمانید.

روش‌های کسب درآمد از IT

راه‌های مختلفی برای کسب درآمد در حوزه IT وجود دارد. یک راه این است که به عنوان یک متخصص فناوری اطلاعات برای یک شرکت یا سازمان کار کنید. متخصصان یا مهندسان IT می‌توانند در نقش‌های مختلفی از جمله توسعه نرم‌افزار، مدیریت شبکه، امنیت سایبری و تجزیه و تحلیل داده‌ها کار کنند. همچنین می‌توانند به عنوان فریلنسر در نقش‌های مختلف به صورت قراردادی مشغول به کار شوند و به افراد یا مشاغل، خدمات ارائه دهند. پلتفرم‌های فریلنسینگ مانند Upwork و Freelancer.com و پونیشا و مواردی از این قبیل، فرصت‌ کاریابی برای متخصصان فناوری اطلاعات را به صورت فریلنسری فراهم می‌کنند. شما می‌توانید در فضای این پلتفرم‌ها مهارت‌های خود را به نمایش بگذارید و با مشتریانی از سراسر ایران یا جهان، کار کنید. برای اطلاعات بیشتر به مقاله بهترین سایت‌های فریلنسری مراجعه نمایید. یکی دیگر از راه‌های کسب درآمد از فناوری اطلاعات، راه اندازی کسب و کار شخصی است. کارآفرینان حوزه IT می‌توانند برنامه‌های نرم‌افزاری را توسعه دهند و بفروشند، خدمات مشاوره فناوری اطلاعات ارائه دهند، یا محصولات دیجیتالی ایجاد و به بازار عرضه کنند. برای این کار، آموزش برنامه نویسی از صفر  کمک می‌کند تا در فرآیند کارآفرینی، موفق‌تر باشند.

تفاوت رشته مهندسی فناوری اطلاعات و مهندسی کامپیوتر

مهندسی فناوری اطلاعات (IT) بر پیاده‌سازی و نگهداری سیستم‌های مبتنی بر رایانه، از جمله سخت‌افزار، نرم‌افزار و شبکه‌ها، برای پشتیبانی از ذخیره‌سازی، پردازش و انتشار اطلاعات تمرکز دارد. مهندسین فناوری اطلاعات مسئولیت طراحی، توسعه، نصب و مدیریت این سیستم‌ها را بر عهده دارند و از عملکرد و امنیت مناسب آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند. از سوی دیگر، مهندسی کامپیوتر به طراحی و توسعه سیستم‌های کامپیوتری، شامل اجزای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری می‌پردازد. مهندسان کامپیوتر بر توسعه معماری کامپیوتر، ریزپردازنده‌ها، سیستم‌های حافظه و سایر فناوری‌های مرتبط با کامپیوتر تمرکز می‌کنند. آن‌ها مسئول طراحی، آزمایش و پیاده‌سازی سیستم‌های کامپیوتری هستند که نیازهای صنایع مختلف را برآورده می‌کنند. به طور خلاصه، در حالی که هر دو مهندسی فناوری اطلاعات و مهندسی کامپیوتر با سیستم‌های کامپیوتری سروکار دارند، تمرکز و مسئولیت آن‌ها کاملا متفاوت است. مهندسی فناوری اطلاعات بر پیاده سازی و نگهداری سیستم‌های مبتنی بر کامپیوتر متمرکز است، در حالی که مهندسی کامپیوتر بر طراحی و توسعه سیستم‌های کامپیوتری تمرکز دارد.

جمع بندی

فناوری اطلاعات زمینه‌ای است که به سرعت در حال رشد بوده و فرصت‌های گسترده‌ای را برای افراد علاقه‌مند به فناوری ارائه می‌دهد. با ظهور تحول دیجیتال، تقاضا برای متخصصان فناوری اطلاعات در حال افزایش است. چه برای یک شرکت کار کنید، چه به دنبال راه‌اندازی یک کسب و کار مبتنی بر فناوری باشید یا کار به عنوان یک فریلنسر هدف شما باشد، در هر حال IT راه‌های مختلفی برای کسب درآمد به شما ارائه می‌دهد. قرار نیست در مورد اهمیت دانش آی تی اغراق کرد، چرا که برای کارهای روزمره ضرورتی انکار ناپذیر بوده و می‌تواند به جویندگان کار در فرآیند استخدام، برتری دهد. در حالی که فناوری اطلاعات و علوم کامپیوتر ارتباط نزدیکی دارند، اما یکسان نیستند، و افراد باید رشته‌ای را انتخاب کنند که به بهترین وجه با علایق و اهداف شغلی آن‌ها همخوانی داشته باشد.